Polen
De
normale en erkende reisgidsen geven u ongetwijfeld over Polen een heleboel
informatie. Over de prachtige voormalige hoofdstad Krakow, waar u beslist de
Lakenhal, de Markt en de kathedraal zeker niet mag missen. De huidige hoofdstad
Warschau, die na de Tweede Wereldoorlog niet meer dan letterlijk een grote
puinhoop was geworden en die aan de hand van foto’s, tekeningen en schilderijen
etc. weer volledig in zijn ‘oude luister’ is hersteld. Het schitterende
merengebied in het noorden en natuurlijk: Zakopane, dé wintersportplaats in het
uiterste zuiden van het land, gelegen in het Hoge Tatra gebergte. Zo kunnen we
de lijst nog wel even verder aanvullen, maar zoals gezegd daar zijn hele goede
reisgidsen voor. Ik probeer u echter duidelijk te maken hoe de Pool is, althans
hoe ik hem heb ervaren op mijn toch vrij vele reizen naar dit land. Zowel vóór
als na de ‘Wende’ van het communisme.
Markt Krakow
Om
een beetje kijk te krijgen op dit toch wel ‘apart volk’ moeten we allereerst de
geschiedenis induiken en dan zien we dat Polen soms heel en heel duidelijk op
de kaart (van Europa) te vinden was en soms zelfs helemaal was weggevaagd. Het
lijkt me dan ook geen pretje te moeten overleven tussen twee machtige en
dikwijls veeleisende buren. Met name de Duitsers ten westen van je en de Russen
ten oosten van je. Ook blijkt dat in het verleden de Zweden en de Litouwers nog
weleens enkele imperialistische neigingen hadden en dán te weten dat de Polen
dit ook ‘aan den lijve’ hebben moeten ondervinden! Dan vormt zich langzaam het
idee dat het toch ‘overlevingskunstenaars’ moeten zijn. Want Polen staat heden
ten dage weer prominent op de kaart en telt best mee met zijn bijna 40 miljoen
ingezetenen, waarvan nog geen 3% niet-Polen!
Tatra
gebergte
Voor
mij staat het bijna vast dat zij de communistische overheersing overleefd
hebben, dankzij hun grote voorliefde voor de kerk en voor de ‘alcohol.’ Zeker
tijdens de communistische tijd was de kerk zeer prominent aanwezig en haast
elke Pool was praktiserend Rooms-katholiek, doorgaans niet gehinderd door echte
kennis van zaken zoals theologie en kerkgeschiedenis. Maar het gaf een hele
sterke onderlinge band tegen de alom aanwezige en alles controlerende
staatsbemoeienis. Zo was ik eens getuige van het feit dat een Poolse kolonel,
in uniform nota bene, een prelaat der kerk tegemoet trad met een wel hele diepe
houding van respect. Al buigend en knikkend trad hij op de bisschop toe en kuste
de man zijn hand. De bisschop, die het ‘spelletje’ ook volledig beheerste,
zegende daarop de kolonel die eerbiedig knielde en pas later gingen zij tesamen
in gesprek. Niet bepaald een tafereeltje wat mij nou tot een ‘juichstemming’
bracht, integendeel! Maar het toonde wel iets van en over de verhoudingen die
toen golden.
Zakopane
Zowel
in die tijd als ook in deze tijd zal de Pool de reiziger vriendelijk en
uitnodigend tegemoet treden. Maar pas op! Nee, het is geen tasjesrover, wel een
‘rasscharrelaar.’ De gemiddelde Pool zal u graag wat willen verkopen, kan niet
schelen wat! Probeerde men vroeger u te verleiden tot het wisselen van geld
tegen zogenaamde betere koersen. Heden ten dage zijn de geldhandelaren, waar
elke familie er wel een van had, over gegaan tot het importeren en exporteren
van allerhande goederen. De gemiddelde Pool is geenszins lui, maar hij wilt wel
graag geruime tijd vrij maken voor het dagelijks drinken van zijn pilsje of
zijn borreltje. Mijn welgemeend advies aan u is dan ook: ga nooit een
wedstrijdje met ze aan ‘wie het meeste op kan.’ Die Pool wint. Dat is haast
zeker!
Een
andere karaktertrek van deze merkwaardige Europeanen is hun niet efficiënt
zijn. Het zijn geboren ambtenaren, probeer daar maar eens iets mee te regelen!
Dat valt hier al niet mee! Natuurlijk is de erfenis van meer dan veertig jaar
‘inefficiënt communisme’ (sorry voor het pleonasme) nog alom aanwezig. Echter
de regelgeving, de bureaucratie en de zogenaamde wetgeving waar men zich achter
verschuilt is om te huilen. Ruim 16 jaar na de zogenaamde ‘wende’ heeft men het
gepresteerd om nog geen 300 km autoweg bij te bouwen en dat terwijl Polen zich
bevindt op het kruispunt van Europa! Scandinavië ten noorden, Rusland en de
Baltische staten ten oosten, het rijke geïndustrialiseerde Duitsland en de
Benelux ten westen en de rest van Europa, grof weg ten zuiden van hen. Dat
belooft nog wat voor de toekomst! Ondanks alle EU-subsidies.
Kasteel
Niedzica
Maar
met ‘smeergelden én voldoende drank’ is er best zaken te doen! Een echt minpunt
is toch wel hun taal. Het Pools is een West-Slavische taal en lijkt qua
uitspraak in veel gevallen op het Russisch. Voor ons compleet iets van een
‘andere planeet’ en je breekt er niet alleen je tong over, het komt zelfs amper
je ‘strot’ uit. De letters s-z-l-k-r-w komen haast naast elkaar in elk woord
voor. Ga er maar aan staan! Gelukkig spreken toch aardig wat mensen een mondje
Duits en de jeugd is graag bereid u in het Engels te woord te staan. Voor u het
uzelf realiseert hebben ze zich aangeboden als tolk, als gids, als reisleider,
als adviseur of als iemand die ‘toevallig’ een goede bekende is van de eigenaar
van een zaak of winkel waar u ‘beslist’ eens moet gaan neuzen! De gemiddelde
Pool is een geboren opportunist en ook een chauvinist. Ga niet in discussie
over zijn volk, zijn land of over alles wat Pools is, want dat woordje ‘Pools’
moet u lezen of begrijpen als ‘het allerbeste.’ Onze worst is goed, die van hen
is beter! Onze drank is lekker, maar die van hen is … Juist u begrijpt het al!
Zo
was ik eens getuige van een kerkdienst in de grote kathedraal van Czéstochowa
en aan het einde van de dienst werd het nationale volkslied gezongen. “Oef,
wauw, wat een kracht, wat een geestdrift.” Daar kwam wat los! Ik verstond er
niets van maar ‘kippenvel’ gegarandeerd van ‘kop tot teen!’ Over nationale
trots gesproken! Die Polen kom je trouwens ook over de hele wereld tegen, met
name in de Verenigde Staten en Canada zijn er zeer velen én met hun eigen
winkeltjes en producten. Nog even en het is hier idem dito! Want je moet niet
verwachten dat je hen aan de ‘aardappelen met spruitjes’ krijgt! Wellicht is er
toch een kansje, maar dan zeker en vast met ‘Poolse spruitjes.’
Zakopane
Zo
kreeg ik eens een adres op van iemand in de tijd dat Polen nog best wel wat kon
gebruiken en het ‘armoe troef’ was. Alleen dat adres was absoluut niet te
vinden. Geen nood! Een dierenarts in een stadje zou mijn contactpersoon zijn.
Met zijn toenmalige ‘koffiemolen’ (een Syrena, Pools automerk) reden we naar
een klein dorpje. De auto werd ergens geparkeerd en te voet gingen we verder.
Dwars over een weiland, langs begroeide velden tot dat we een ‘piepklein’
dorpje bereikten zonder wegen. Natuurlijk wél met een kerkje en ik kwam in een
boerderij waar een ‘blind paard’ absoluut geen schade zou hebben kunnen
aanrichten. Een oude man woonde daar samen met zijn schoondochter en twee
kinderen. De vader van de kinderen was opgepakt door die ‘communistenbende’ (eh
… Regering). Zijn familie werd niet voor niets door ons geholpen. Dit alles
sliep, at en leefde allemaal in één ruimte die bovendien diende als keuken en
washok en dat alles werd verlicht met slechts één peertje aan een draad! Van de
energierekening zullen ze dus ook wel geen hartaanval hebben gekregen! De
goederen die we brachten waren een welkome en zeker noodzakelijke aanvulling op
hun schamel bestaan en hun dankbaarheid werd onder meer duidelijk, door de
eigen gestookte drank aan te bieden die we uiteraard niet mochten weigeren! Gelukkig
heb ik nimmer ooit ook maar enige aandrang gehad, noch gevoeld, lid van de
‘blauwe knoop’ te worden. Doch na dit vocht gedronken te hebben zou een
redelijk denkend mens het toch gaan overwegen! Dan zie je die Poolse trots weer
even om de hoek komen kijken. De mensen hadden geen ‘dubbeltje om aan hun kont
te krabben.’ Onze goederen waren niet alleen welkom, neen, zelfs
hoogstnoodzakelijk, zeker gezien de toestand van de allerkleinsten. Maar dan
toch zo opgeven over dat zelfgemaakte drankje … wat je natuurlijk elders,
buiten Polen om, nergens zou kunnen vinden! Na een emotioneel afscheid, ja,
Polen kunnen direct je ‘vrienden’ zijn en zeer gepassioneerd overkomen. Helaas,
het zijn dikwijls slechts momentopnames. Daarna liepen we de lange weg terug naar
het dorp mét aansluiting op het wegennet. De dierenarts vroeg ons nog om bij
hem thuis te komen eten en stelde ons een zakelijke deal voor. Kijk, dat is nou
weer iets typisch van de Polen! Ze hielpen ons dat schieronmogelijke adres te
vinden, sjouwden zelfs mee om alles op plaats van bestemming te krijgen en dan
… ja dan, proberen ze ook nog iets aan je te verdienen. Het voorstel begon met
illegaal geld wisselen! Was het daarbij gebleven had ik die goede man best een
stukje winst gegund, maar helaas!
Toch
zijn Polen als volk, een volk van Slavische oorsprong en wellicht zit er iets
in dat woord: ‘Slavisch,’ dat stamt immers af van het zelfstandig naamwoord
‘slaaf’! Slaven hebben nou eenmaal de eigenschap, dat ze de dingen over zich
heen laten komen. Afwachtend, een tikkeltje apathisch en soms angst om
initiatief te tonen als er werkelijk iets verricht moet gaan worden. Dát zijn
hun zwakke punten. Met een groep Polen als soldaten of als arbeiders en je zit
mijns inziens ‘gebakken.’ Er wel vanuit gaande dat je voldoende drankvoorraad
hebt, voor ‘na het werk.’ Ook tijdens het werk zal een goede neut niet op een
principieel bezwaar stuiten bij hen! Daarentegen, een groep Polen als echte
leiders en initiatiefnemers te vinden, dat lijkt mij een stuk moeilijker om die
bij elkaar te ‘sprokkelen.’ Confrontatie, dáár hebben ze een broertje aan dood,
uitzonderingen natuurlijk daar gelaten. Zo had ik mijn intrek ooit eens genomen
in een Orbis-staatshotel in de commietijd. Direct ging ik op zoek naar de alom
aanwezige afluisterapparatuur en binnen een paar minuten had ik het gevonden.
Achter een foeilelijk schilderij zat een microfoontje verborgen. Met een mesje
peuterde ik dat ding los en trok met een ferme beweging de microfoon én een
stuk draad uit de muur. ‘Gewapend’ met mijn buit ging ik onmiddellijk naar de
receptie en vroeg wat dit te betekenen had en zinspeelde op ‘misselijkmakende
seksuele afwijkingen.’ Dat was ‘bingo!’ ‘Poepkatholiek’ aan de ene kant en
communistisch aan de andere kant, daar past dus geen enkele vorm van
seksualiteit bij, zij het, het maken van kindertjes, wat door beiden
ideologieën wél werd gewaardeerd. De smoezen en de houding van het
receptiepersoneel én de excuses die mijn optreden toen opleverden waren meer
dan waard om opgenomen te worden in een ‘slapstick film.’ Zeker met mijn
gespeelde woede en vol verbolgenheid uitgesproken reactie, bestaande uit
slechts één woord: “Polska,” of wel Polen! Dát, ja dat, was de allerdiepste
vernedering die ik ze had kunnen geven. Een door mij eventueel (als ik het al
kon) uitgesproken volzin in de Poolse taal, had beslist niet zoveel indruk
kunnen maken.
Als
zogenaamde zakelijke toerist kon je in die tijd echter best wel op je ‘poot’
spelen. Voor een gewone toerist zal dat wellicht ietsjes anders geweest zijn.
Maar wij (ik) wisten meer van de achtergrond. Officieel werd er natuurlijk
nimmer toegegeven dat er van staatswege werd afgeluisterd. Met mijn insinuatie
van ‘voyeurisme’ bracht ik hun dus sowieso al politiek niet in moeilijkheden.
Tja, het was laveren, maar als je wist waar hun zwakke punten lagen had je in
wezen redelijk vrij spel. Toch moet je tegenwoordig wel opletten, als je als
Nederlander, althans als bestuurder van een westerse auto door Polen rijdt.
Niet dat je auto nog opvalt. Oh nee, al het oude voormalige communistische
‘blik’ is opgeruimd. Nee, ik bedoel de nummerplaat die duidt er immers op dat
je een rijdende ‘flappentap’ bent. Je komt uit dat rijke westen en een basaal
loontje van een Poolse politieagent is nog echt niet opgetrokken tot die hoogte
van wat onze dienders gemiddeld maandelijks incasseren. U snapt ongetwijfeld
wat ik bedoel! Zelfs het officiële minimumloon is daar heden ten dage nog maar
een fractie van hetgeen bij ons doorgaans gangbaar is.
Toch
is Polen best een aanrader. Zeker als u van oude steden en stadjes houdt. Of
van natuur en rust. Want die 40 miljoen Polen hebben wel 9 keer zoveel land te
verdelen als wij in ons kleine Nederland. Dus ruimte alom. De Poolse keuken zal
mijns inziens nimmer het ‘Michelin sterren gebeuren’ ten deel vallen. Soms zal
de behoefte zeker ontstaan om maar gauw een en ander weg te spoelen. Al is het
maar vanwege het hoge vetgehalte. Toch moet ik eerlijkheidshalve erkennen dat
de Polen, maar eigenlijk geldt dat voor alle voormalige communistische landen,
dat zij toch wel met weinig middelen, best een smakelijke en zelfs oogstrelende
maaltijd konden fabriceren. Hun improvisatietalent is wat dat betreft
ongeëvenaard. Al met al is het best een vakantie waard. Helaas ontbreekt het
nog aan initiatief om dit goed en positief uit te buiten. Maar … er zijn
vorderingen. Alleen ‘vijf minuten’ in Polen duren weleens wat langer dan elders
en ‘over een paar maanden,’ wel, dat is nou ook eenmaal een rekbaar
tijdsbegrip. Dat kan net zo goed een paar jaar betekenen! In ieder geval is het
een land met een rijke potentie op velerlei gebied.
Silvia
Videler.
Oktober 2006